Είναι, πλέον, κατανοητό ότι η διατροφή μπορεί να επηρεάσει τη νευρολογική λειτουργία. Από τη μία πλευρά, φαίνεται ότι η προσκόλληση σε μια δυτικού τύπου διατροφή, με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, σε ζάχαρη και σε επεξεργασμένα τρόφιμα, μπορεί να επηρεάζει αρνητικά τη γνωστική λειτουργία και τη μνήμη, επειδή συνδέεται με αυξημένο οξειδωτικό στρες, φλεγμονή και μιτοχονδριακή δυσλειτουργία. Από την άλλη πλευρά, ορισμένα διατροφικά μοντέλα παρουσιάζουν αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες που ευνοούν τη γνωστική λειτουργία και τη μνήμη. Επιπλέον, αν και οι νευρολογικές παθήσεις, όπως η επιληψία, η σκλήρυνση κατά πλάκας και η μετά-τραυματική εγκεφαλική δυσλειτουργία έχουν διαφορετικά γνωρίσματα, όλες τους παρουσιάζουν αυξημένο οξειδωτικό στρες, φλεγμονή και διαταραγμένο ενεργειακό μεταβολισμό. Συνεπώς, η διατροφική αντιμετώπιση αυτής της παθολογίας, σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή, μπορεί να βελτιώσει, να επιδιορθώσει και να ευνοήσει την ανάπτυξη της νευρολογικής λειτουργίας. Η διατήρηση της φυσιολογικής γνωστικής λειτουργίας παίζει καθοριστικό ρόλο στις κοινωνικές σχέσεις, τις καθημερινές δραστηριοτήτες και στην ποιότητας ζωής. Η κατανόηση των πτυχών της διατροφής που έχουν αποδεδειγμένο θεραπευτικό όφελος, είτε μέσω της πρόληψης είτε μέσω της αποκατάστασης των γνωστικών απωλειών, είναι χρήσιμη για όσους αντιμετωπίζουν νευρολογικές διαταραχές.
Δίαιτα ενεργειακού περιορισμού
Ο θερμιδικός περιορισμός σε περιπτώσεις όπου χρειάζεται να εφαρμοστεί, φαίνεται αποτελεσματικός στην αντιμετώπιση των επιληπτικών κρίσεων και πιο πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως ένα πιθανό μέσο για την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και τη μείωση της συχνότητας διαταραχών που σχετίζονται με την ηλικία και τον τρόπο ζωής, όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος και η καρδιαγγειακή νόσος. Ο περιορισμός μπορεί να επιτευχθεί με συνολική μείωση της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης κατά 30% έως 40%. Παρόμοιοι μηχανισμοί φαίνονται να υποστηρίζουν τους νεύρο-προστατευτικούς μηχανισμούς του θερμιδικού περιορισμού και της κετογονικής δίαιτας, που ίσως να μπορούσε να στηριχθεί η μείωση της παθολογίας στη νόσο του Αλτσχάιμερ, του Parkinson, του ισχαιμικού αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Συνολικά, υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι ο θερμιδικός περιορισμός, όπου είναι αναγκαίος, μπορεί να βελτιώσει τη μακροζωία και την υγεία, και ίσως τη γνωστική λειτουργία.
Διατροφή με αυξημένα επίπεδα πολυφαινόλων
Οι πολυφαινόλες είναι φυσικές ενώσεις που βρίσκονται σε φυτικές τροφές. Προτείνονται στις νευρολογικές διαταραχές, λόγω των αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων τους. Παρόλο που πολλές από τις μελέτες συμπληρωμάτων προτείνουν συγκεντρώσεις που θα ήταν δύσκολο να επιτευχθούν αποκλειστικά μέσω της διατροφής, υπάρχουν μελέτες που υποδηλώνουν ότι η διατροφική κατανάλωση πολυφαινολών σε επίπεδα >600 mg/d ή >495 mg/d μπορούν να βελτιώσουν τη γνωστική λειτουργία. Αυτές οι ποσότητες είναι εφικτό να καλυφθούν μέσω της διατροφής, καταναλώνοντας 200-300mg πολυφαινολών ανά 100g φρούτων (π.χ. σταφύλια, μήλα, σκούρα μούρα) ή 100mg πολυφαινολών ανά φλιτζάνι τσάι ή καφέ.
Μεσογειακή διατροφή
Η μεσογειακή διατροφή περιλαμβάνει πολλούς από τους ωφέλιμους διαιτητικούς παράγοντες που περιγράφονται παραπάνω για την αντιμετώπιση των νευρολογικών διαταραχών, αφού εμπεριέχει αρκετές ποσότητες πολυφαινολών και μπορεί να διαμορφωθεί με θερμιδικό περιορισμό. Περιλαμβάνει μέτρια κατανάλωση κρέατος, υψηλή πρόσληψη ψαριών, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών ολικής αλέσεως, ελαιόλαδου και ξηρών καρπών και ελάχιστη πρόσληψη επεξεργασμένων τροφίμων, trans-λιπαρών, επεξεργασμένων σακχάρων και προστιθέμενης ζάχαρης. Αυτό το παραδοσιακό σχήμα διατροφής που προέρχεται από τις χώρες της Μεσογείου, έχει κυρίως ευνοϊκές επιδράσεις σε καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη, καρκίνο και άλλες καταστάσεις.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της διατροφικής παρέμβασης είναι ότι μπορεί να λειτουργεί συνδυαστικά με τη φαρμακευτική αγωγή και σχετικά ακίνδυνα, ενώ μερικές φορές συνάδει με τις γενικές διατροφικές συστάσεις (π.χ. μεσογειακή διατροφή) με στόχο τη βελτίωση άλλων πτυχών της σωματικής υγείας. Βέβαια, υπάρχουν επιφυλάξεις για τις πιο ακραίες δίαιτες, όπως η κετογονική δίαιτα ή η δίαιτα διαλείπουσας νηστείας, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν κετοξέωση (ανεξέλεγκτα, ασυνήθιστα υπερβολικά επίπεδα κετονών) σε άτομα με προδιάθεση. Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι δίαιτες είναι δημοφιλείς στην κοινότητα για να βοηθήσουν βραχυπρόθεσμα στην απώλεια βάρους (π.χ. η διατροφή Atkins), και ακόμη και σε κλινικούς πληθυσμούς, αυτές οι δίαιτες φαίνονται γενικά καλά ανεκτές μόνο βραχυπρόθεσμα και όχι μακροπρόθεσμα. Η τήρηση μιας καθορισμένης δίαιτας μπορεί να είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Για παράδειγμα, η κετογονική διατροφή αναπτύχθηκε ως εναλλακτική λύση στη διαλείπουσα νηστεία, η οποία θεωρήθηκε δύσκολο να εφαρμοστεί. Ωστόσο, η προσκόλληση στην κετογονική διατροφή συχνά αναφέρεται επίσης ως δυσχερής, με ανεπιθύμητες ενέργειες όπως γαστρεντερικές διαταραχές, απότομη απώλεια βάρους και κόπωση. Ομοίως, ο προσδιορισμός των αποτελεσμάτων που οφείλονται σε αυτές τις διατροφικές παρεμβάσεων είναι δύσκολος.
Άλλα σημεία ενδιαφέροντος
Στις περιπτώσεις των νευρολογικών διαταραχών όπως είναι η νόσος του Alzheimer, η άνοια και το εγκεφαλικό επεισόδιο, υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να είναι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη υποθρεψίας. Μερικοί από αυτούς είναι η δυσφαγία, οι γαστρεντερικές διαταραχές, η κατάθλιψη κ.α. οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν σε φτωχή διατροφική πρόσληψη, ενώ παράλληλα μπορεί να υπάρχει κάποια επιβάρυνση λόγω της φαρμακευτικής αγωγής σε συνάρτηση με κάποιες μεταβολές στην ενεργειακή κατανάλωση λόγω της ίδιας της πάθησης. Αυτά δημιουργούν την ανάγκη της σωστής εκτίμησης των διατροφικών αναγκών. Συχνά διαμορφώνεται ένα προφίλ υποθρεψίας που μπορεί να προκύψει λόγω παράλειψης ή λανθασμένης εκτίμησης, ενώ η υποθρεψία με τη σειρά της μπορεί να συνδέεται με τη μυατροφική σκλήρωση και άλλες νευρολογικές παθήσεις.
Πρακτικά θέματα και ο ρόλος του διαιτολόγου
Παρόλο που όλες οι περιγραφόμενες δίαιτες έχουν δείξει κάποιο όφελος ενάντια στις νευρολογικές παθήσεις, είναι αντιληπτό, ότι υπάρχει κάποια ποικιλομορφία ή και αλληλο-κάλυψη μεταξύ των διαιτών αυτών. Για παράδειγμα, η μεσογειακή διατροφή τείνει να είναι υψηλή σε πολυφαινόλες και όλες οι περιγραφόμενες δίαιτες οδηγούν σε μειωμένη πρόσληψη επεξεργασμένων υδατανθράκων και ζάχαρης. Μερικές από αυτές όμως αποτελούν ακραίες προσεγγίσεις, που μπορούν να αποφέρουν κάποιες επιπτώσεις για την υγεία ή είναι απαγορευτικές για κάποια νοσήματα που μπορεί να συνυπάρχουν με τις νευρολογικές παθήσεις. Ο διαιτολόγος-διατροφολόγος είναι ο ειδικός για να αξιολογήσει το σωματικό βάρος, τα επίπεδα θρέψης, τις διατροφικές ανάγκες και τα διατροφικά προβλήματα, ώστε να αποφασίσει την ιδανικότερη και εξατομικευμένη διατροφική παρέμβαση, η οποία θα είναι εφαρμόσιμη και πραγματικά βοηθητική στην εκάστοτε περίπτωση.
Συμπεράσματα
Η δίαιτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παρέμβαση για τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας σε διάφορες νευρολογικές διαταραχές. Οι περισσότερες σχετικές έρευνες αναφέρονται σε νευρολογικές διαταραχές όπως είναι η μετά-τραυματική εγκεφαλική βλάβη, η επιληψία και η πολλαπλή σκλήρυνση και έπειτα η άνοια, η νόσος Alzheimer και του Parkinson. Τα διατροφικά μοντέλα που φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη επιστημονική βάση είναι εκείνα που έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν το οξειδωτικό στρες, τη φλεγμονή και να επέμβουν στη λειτουργία των μιτοχονδρίων. Ανάλογα με την περίπτωση, αυτά τα μοντέλα είναι η μεσογειακή δίαιτα, η δίαιτα με αυξημένες πολυφαινόλες καθώς και η δίαιτα ενεργειακού περιορισμού. Υπάρχουν, πολλοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν και αξιολογούνται από έναν διαιτολόγο-διατροφολόγο, με σκοπό την επιλογή του κατάλληλου μοντέλου και τη διαμόρφωση της αποτελεσματικότερης διατροφικής θεραπείας.