Ξεκινώντας αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει απόλυτη κοινή άποψη για το ποια ηλικία αποτελεί το κατώφλι για την 3η ηλικία, ωστόσο στην Ελλάδα τουλάχιστον ξεκινά στα 65 έτη. Ως στάδιο της ζωής η 3η ηλικία απαιτεί την προσοχή μας λόγω της επερχόμενης γήρανσης όπως αυτή συνεπάγεται λειτουργικές εκπτώσεις και αλλαγές στο σώμα.
Επίσης αν σκεφτεί κανείς ότι σχεδόν το 50% των Αμερικανών άνω των 65 ετών θα υποστεί κάποια εγχείριση [1] σημαντική σε αυτή την ηλικία θα πρέπει να είναι και η φροντίδα των ηλικιωμένων σε κλινικό περιβάλλον.
Η μυϊκή μάζα μειώνεται 3-8% ανά δεκαετία μετά τα 30 και μετά τα 60 περισσότερο[2]. Έτσι παρατηρείται σαρκοπενία στο 15%[3] των ηλικιωμένων και στο 25%[4] των νοσηλευόμενων ασθενών. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο ΔΜΣ σε αυτούς τους ασθενείς μπορεί να δίνει τη λάθος εντύπωση και απαιτείται η χρήση άλλων μεθόδων.
Και εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι σε αυτή την ηλικία ένας ΔΜΣ μεταξύ 25,0 και 29,9 kg/m2 μειώνει τη θνησιμότητα[5] και για αυτό είναι η επιθυμητή η διατήρηση ενός σταθερού σωματικού βάρους[6] για τους περισσότερους ηλικιωμένους. Ακόμα, αν και η παχυσαρκία προδιαθέτει για αυξημένη νοσηρότητα, σε φλεγμονώδεις νόσους όπως η τελικού σταδίου νεφρική ανεπάρκεια και η καρδιακή ανεπάρκεια τα παχύσαρκα άτομα έχουν καλύτερη επιβίωση και η παρατήρηση αυτή καλείται obesity paradox[6].
Όσον αφορά τη μείωση του βάρους στους παχύσαρκους ηλικιωμένους πρέπει να γίνεται νωρίς και ο θερμιδικός περιορισμός πρέπει να είναι ήπιος-μέχρι 500 kcal- καθώς υπάρχει κίνδυνος μειωμένης πρόσληψης θρεπτικών συστατικών όπως οι πρωτεΐνες, το ασβέστιο, ο σίδηρος και η βιταμίνη D[7]. Συστήνεται πρωτεϊνική πρόσληψη της τάξης του 1 g/kg καθώς και μικρές δόσεις πολυβιταμινούχων συμπληρωμάτων που περιέχουν μέταλλα. Παράλληλα με τη δίαιτα πρέπει να πραγματοποιείται φυσική δραστηριότητα αεροβική και ενδυνάμωσης με σκοπό τη διατήρηση της άλιπης μάζας[8,9].
Στην Αμερική το 70% των χειρουργείων που αφορούν την καρδιά γίνονται σε άτομα άνω των 65 ετών όπως και το 60% των συνολικών επεμβάσεων[10]. Η παχυσαρκία αποτελεί ένα επιπλέον παράγοντα κινδύνου για μετεγχειρητικές επιπλοκές πέρα από τη γήρανση[11] όπως κακή επούλωση τραυμάτων, αύξηση των ωρών του χειρουργείου, λοιμώξεις και αναπνευστικά προβλήματα. Ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση παρατηρείται το φαινόμενο του obesity paradox[12] σε όσους είναι υπέρβαροι ή ήπια παχύσαρκοι και μόνο σε ΔΜΣ> 40 kg/m2 η επίπτωση της παχυσαρκίας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα[12].
Το 2015 η ESPEN δημοσίευσε τα κριτήριά της για τη δυσθρεψία[13]. Λίγο αργότερα μια μελέτη[14] συνέκρινε τoν επιπολασμό της δυσθρεψίας σε τέσσερις διαφορετικούς πληθυσμούς ήτοι νέοι υγιείς, γέροι υγιείς, γηριατρικοί εξωτερικοί ασθενείς και μεσήλικες με οξεία νόσο όπου τα επίπεδα δυσθρεψίας βρέθηκαν 0%, 0,5%, 10% και 30%. Η δυσθρεψία επηρεάζει άμεσα το χρόνο παραμονής στο νοσοκομείο και τη θνητότητα των ασθενών κατά 2,7 φορές[15] και για αυτό είναι απαραίτητος ο έγκαιρος εντοπισμός των ασθενών σε κίνδυνο. Εδώ σημειώνουμε ότι πολλοί ηλικιωμένοι εμφανίζουν δυσθρεψία μετά την εισαγωγή και κατά την παραμονή τους στο νοσοκομείο[16]. Για την ανίχνευση της Δυσθρεψίας ανάμεσα στα διάφορα εργαλεία ανίχνευσης διατροφικού κινδύνου έρευνες από την Ελλάδα αναδεικνύουν το MUST ως το πιο κατάλληλο για αυτούς τους ασθενείς[17,18].
Η γνωστική δυσλειτουργία που συνδέεται με την ηλικία αποτελεί κύριο προβλεπτικό παράγοντα για την ανικανότητα των ηλικιωμένων και αφού το προσδόκιμο επιβίωσης έχει μεγαλώσει όπως και το ποσοστό των ηλικιωμένων έχουν αυξηθεί και τα περιστατικά ήπιας γνωστικής έκπτωσης όπως και άνοιας από Alzheimer[19]. Αυτά τα προβλήματα σχετίζονται άμεσα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αφού τόσο η παχυσαρκία[20] όσο και η δυσθρεψία[21] αποτελούν παράγοντες κινδύνου για τη μείωση της γνωστικής λειτουργίας και την εμφάνιση Alzheimer. Ο ρόλος της διατροφής γίνεται ακόμα πιο σημαντικός αφού συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά φαίνεται να προστατεύουν από και άλλα (κορεσμένο λίπος) έχουν κατηγορηθεί για την πρόκληση μείωσης της γνωστικής λειτουργίας. Έτσι για την πρόληψη σύμφωνα με έρευνες έχουν συσχετισθεί η Μεσογειακή Διατροφή και μικροσυστατικά όπως το φυλλικό οξύ, η βιταμίνες του συμπλέγματος Β, η βιταμίνη C, η βιταμίνη E και τα ω-3 λιπαρά οξέα.[19,22] Ιδιαίτερα για τα αντι-οξειδωτικά εύκολα μπορεί κάποιος να καταλάβει το ρόλο τους αν αναλογιστεί ότι ο εγκέφαλος είναι επιρρεπής στο οξειδωτικό stress.
Στους ηλικιωμένους συναντάμε επίσης ένα είδος ανορεξίας το οποίο αναφέρεται ως Anorexia of aging (η ανορεξία της γήρανσης) και αφορά περίπου το 20% των ηλικιωμένων[23]. Χαρακτηρίζεται από μείωση της πρόσληψης τροφής και απώλεια βάρους και προκαλείται από ποικιλία μηχανισμών που αφορούν αλλαγές στη ρύθμιση της όρεξης , στις ορμόνες του γαστρεντερικού και στην επιβραδυμένη γαστρική κένωση λόγω ηλικίας. Επιπροσθέτως διάφορες παθολογικές καταστάσεις όπως η άνοια, η κατάθλιψη, ασθένειες του εντέρου, σύνδρομα δυσαπορρόφησης ή υπερμεταβολισμού, προβλήματα του στόματος, διάφορα φάρμακα ευθύνονται επίσης για την ανορεξία. Τέλος σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε και τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες όπως τα χαμηλά εισοδήματα, η μοναξιά, η κοινωνική απομόνωση και κακοποίηση αφού συμμετέχουν επίσης στην εμφάνιση ανορεξίας[24].
1: Sunghye K, Brooks A, Groban L, Preoperative assessment of the older surgical patient: honing in on geriatric syndromes, Clinical Interventions in Aging 2015;10 13-27
2: Volpi E, Nazemi R, Fujita S. Muscle tissue changes with aging. Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care. 2004;7: 405-10.
3: Alexandre Tda S, Duarte YA, Santos JL, Wong R, Lebrão ML, Prevalence and associated factors of sarcopenia among elderly in Brazil: findings from the SABE study. J Nutr Health Aging. 2014 Mar; 18(3):284-90
4: Smoliner C, Sieber CC, Wirth R, Prevalence of sarcopenia in geriatric hospitalized patients. J Am Med Dir Assoc. 2014 Apr; 15(4):267-72.
5: Flegal, K.M.; Kit, B.K.; Graubard, B.I. Overweight, obesity, and all-cause mortality—Reply. JAMA 2013, 309,1681–1682.
6: Brown, R.E.; Kuk, J.L. Consequences of obesity and weight loss: A devil's advocate position. Obes. Rev.2015, 16, 77–87.
7: Brownie, S. Why are elderly individuals at risk of nutritional deficiency? Int. J. Nurs. Pract. 2006, 12, 110–118.
8: Porter Starr, K.N.; Pieper, C.F.; Orenduff, M.C.; McDonald, S.R.; McClure, L.B.; Zhou, R.; Payne, M.E.;Bales, C.W. Improved function with enhanced protein intake per meal: A pilot study of weight reduction infrail, obese older adults. J. Gerontol. A Biol. Sci. Med. Sci. 2016
9: Porter Starr, K.N.; McDonald, S.R.; Bales, C.W. Obesity and physical frailty in older adults: A scoping review of lifestyle intervention trials. J. Am. Med. Dir. Assoc. 2014, 15, 240–250.
10:Etzioni, D.A.; Liu, J.H.; Maggard, M.A.; Ko, C.Y. The aging population and its impact on the surgeryworkforce. Ann. Surg.2003,238, 170–177
11: Turrentine, F.E.; Wang, H.; Simpson, V.B.; Jones, R.S. Surgical risk factors, morbidity, and mortality in elderlypatients. J. Am. Coll. Surg.2006,203, 865–877.
12: Quante, M.; Dietrich, A.; ElKhal, A.; Tullius, S. Obesity-related immune responses and their impact onsurgical outcomes. Int. J. Obes.2015,39, 877–883
15: Sanz-París A, et al., Application of the new ESPEN definition of malnutrition in geriatric diabetic patients during hospitalization: A multicentric study, Clinical Nutrition (2016)
16: Kagansky n, berner Y, Koren-Morag n, Perelman L, Knobler H, Levy S: Poor nutritional habits are predictors of poor outcome in very old hospitalized subjects. am J clin nutr 2005, 82(4):784-791;quiz 913-784);
17: Poulia K-A, et al, Evaluation of the efficacy of six nutritional screening tools to predict malnutrition in the elderly , Clinical Nutrition (2012)
18: Poulia K-A, et al., The two most popular malnutrition screening tools in the light of the new ESPEN consensus definition of the diagnostic criteria for malnutrition, Clinical Nutrition (2016)
19: Ogawa S., Nutritional management of older adults with cognitive decline and dementia, Geriatr Gerontol Int 2014; 14: 17-22
20: Elias MF, Elias PK, Sullivan LM, Wolf PA, D’Agostino RB. Obesity, diabetes and cognitive deficit: the Framingham Heart Study. Neurobiol Aging 2005; 1: 11–16.
21: Grantham-McGregor S. Chronic undernutrition and cognitive abilities. Hum Nutr Clin Nutr 1984; 38: 83–94.
22: Swaminathan A.; Jicha G. Nutrition and prevention of Alzheimer’s dementia. Frontiers in Aging Neuroscience 2014; 6: 282